Η ιστορία της Σχολής Μονίμων Υπαξιωματικών (ΣΜΥ) του Στρατού Ξηράς, που υπάγεται στο Υπουργείο Εθνικής Άμυνας, δεν είναι μόνο στρατιωτική. Είναι κοινωνική και πολιτισμική. Για δεκαετίες, η ΣΜΥ υπήρξε το πέρασμα από την Ελλάδα της φτώχειας στην Ελλάδα της αξιοκρατίας, από τον νεαρό της υπαίθρου στον επαγγελματία των Ενόπλων Δυνάμεων. Η πορεία της, από την ίδρυσή της το 1949 έως σήμερα, είναι ιστορία κοινωνικής κινητικότητας, εκπαίδευσης, πειθαρχίας και αυτοσεβασμού.

Απόπειρες πριν την ενοποίηση

Πριν από τη δημιουργία της ενιαίας ΣΜΥ, η εκπαίδευση των υπαξιωματικών στον Στρατό Ξηράς ήταν διάσπαρτη. Κάθε Όπλο – Πεζικό, Πυροβολικό, Μηχανικό, Ιππικό – διατηρούσε δικό του σχολείο υπαξιωματικών, όπου η επιμόρφωση γινόταν από έμπειρους αξιωματικούς. Η πρακτική εκπαίδευση υπερίσχυε της θεωρητικής, διαμορφώνοντας μια κουλτούρα «μάθησης μέσα από την πράξη».

Η έλλειψη ενιαίου προγράμματος αποδείχθηκε προβληματική κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου. Ο στρατός χρειαζόταν επαγγελματίες με τεχνική γνώση και πειθαρχία, αλλά και κοινωνικά σταθερά στελέχη. Έτσι γεννήθηκε η ιδέα μιας ενιαίας στρατιωτικής σχολής υπαξιωματικών.

Ίδρυση: από την Πάτρα στα Τρίκαλα

Στις 7 Νοεμβρίου 1949 ιδρύεται στην Πάτρα η Προπαρασκευαστική Σχολή Υπαξιωματικών (ΠΣΥ). Τον Ιούλιο του 1950, με απόφαση του τότε Α/ΓΕΣ Αλέξανδρου Παπάγου, η σχολή μετονομάζεται σε Σχολή Μονίμων Υπαξιωματικών (ΣΜΥ) και μετά από διάφορες πόλεις που την φιλοξένησαν εγκαθίσταται στα Τρίκαλα, όπου λειτουργεί μέχρι σήμερα.

Η επιλογή της θεσσαλικής πόλης ήταν στρατηγική και κοινωνικά συμβολική: βρίσκεται στο κέντρο της χώρας και αντιπροσωπεύει το κοινωνικό προφίλ των νέων που θα στελέχωναν τη σχολή — παιδιά αγροτών, μικροϋπαλλήλων και εργατικών οικογενειών που αναζητούσαν σταθερότητα και κοινωνική άνοδο μετά τον πόλεμο.

Στη μεταπολεμική Ελλάδα της ανασυγκρότησης, η ΣΜΥ λειτούργησε ως μηχανισμός κοινωνικής κινητικότητας. Η φοίτηση ήταν δωρεάν, περιλάμβανε σίτιση και στέγαση και διασφάλιζε επαγγελματική αποκατάσταση. Για χιλιάδες οικογένειες, «ένα παιδί στη ΣΜΥ» σήμαινε ασφάλεια για όλους.

Κοινωνική προέλευση και κοινωνική άνοδος

Από τη δεκαετία του 1950 έως τη Μεταπολίτευση, οι περισσότεροι σπουδαστές της ΣΜΥ Τρικάλων προέρχονταν από αγροτικές και λαϊκές οικογένειες της Θεσσαλίας, της Μακεδονίας και της Ηπείρου. Η επιλογή της σχολής δεν είχε μόνο επαγγελματικό χαρακτήρα. Είχε και ταξική διάσταση.

Η στρατιωτική σταδιοδρομία στο πλαίσιο του υπουργείου Εθνικής Άμυνας πρόσφερε ασφάλεια, κοινωνικό κύρος και πρόσβαση σε μια σταθερή θέση στο Δημόσιο. Η στολή του υπαξιωματικού έγινε έτσι σύμβολο αξιοπρέπειας και ταυτόχρονα οικογενειακή στρατηγική επιβίωσης.

Μεταπολίτευση: θεσμική ωρίμανση και κοινωνικές εντάσεις

Μετά το 1974, η ΣΜΥ απέκτησε νέα ταυτότητα. Η δημοκρατική μετάβαση έφερε επαγγελματισμό και θεσμικό εκσυγχρονισμό. Οι απόφοιτοι της σχολής έγιναν η πιο πολυπληθής κατηγορία στελεχών των Ενόπλων Δυνάμεων, ενώ η σχολή εντάχθηκε στις Ανώτερες Στρατιωτικές Σχολές Υπαξιωματικών (ΑΣΣΥ).

Παράλληλα όμως, αναδύθηκαν και οι πρώτες εντάσεις αναγνώρισης. Οι υπαξιωματικοί αισθάνονταν ότι παρέμεναν «αόρατοι» σε σχέση με τους αξιωματικούς, παρότι αποτελούσαν τον λειτουργικό πυρήνα του στρατεύματος.

Αυτό αποτυπώνεται στις δημόσιες παρεμβάσεις του Συνδέσμου Αποφοίτων ΣΜΥ (ΣΑΣΜΥ), που εκφράζουν μια νέα κοινωνική αυτοσυνείδηση: «Οι υπαξιωματικοί αποτελούν τη ραχοκοκαλιά των Ενόπλων Δυνάμεων. Ζητούμε θεσμική και ουσιαστική αναγνώριση του ρόλου μας» (ανακοίνωση ΣΑΣΜΥ, 18/10/2023).

ΣΜΥ στην εποχή της τεχνολογίας

Στις αρχές του 21ου αιώνα, η ΣΜΥ Τρικάλων εκσυγχρονίζεται ριζικά. Εισάγονται νέα προγράμματα σπουδών, εργαστήρια πληροφορικής και ειδικότητες κυβερνοάμυνας και logistics, εναρμονισμένα με τις προτεραιότητες του υπουργείου Εθνικής Άμυνας.

Οι γυναίκες εντάσσονται στη σχολή το 2002, σηματοδοτώντας τη μετάβαση σε μια εποχή ίσων ευκαιριών. Σήμερα, η ΣΜΥ είναι ένα πλήρως επαγγελματικό στρατιωτικό ίδρυμα με εκπαιδευτική και τεχνολογική διάσταση. Ο σύγχρονος υπαξιωματικός είναι φορέας γνώσης και τεχνογνωσίας, που χειρίζεται πολύπλοκα οπλικά συστήματα και ανθρώπινες ομάδες.

Η φωνή των υπαξιωματικών στη δημόσια σφαίρα

Ο ΣΑΣΜΥ, όπως και οι ενώσεις ΠΟΜΕΝΣ και ΠΟΕΣ, εκφράζουν σήμερα τον δημόσιο λόγο των υπαξιωματικών. Οι ανακοινώσεις και οι παρεμβάσεις τους δείχνουν ότι η δημόσια ιστορία της ΣΜΥ συνεχίζεται μέσα από τη δράση των αποφοίτων της.

Σε άρθρο του Συνδέσμου (25/05/2024) αναφέρεται: «Οι υπαξιωματικοί της ΣΜΥ δεν ζητούν προνόμια. Ζητούν να σταματήσει η αδικία εις βάρος τους και να ισχύσουν τα αυτονόητα σε αξιοκρατία και εξέλιξη.» Η δημόσια ιστορία, έτσι, παύει να είναι αφήγηση του παρελθόντος. Γίνεται ενεργός κοινωνικός διάλογος: μια διαρκής διεκδίκηση θέσης και φωνής μέσα στις Ένοπλες Δυνάμεις.

Η ΣΜΥ στη συλλογική μνήμη

Στα Τρίκαλα, η παρουσία της ΣΜΥ έχει χαράξει μια διακριτή πολιτισμική ταυτότητα. Οι τελετές ορκωμοσίας, οι παρελάσεις, οι εκδηλώσεις για τους Ήρωες Τάξεων (όπως ο Δημήτριος Ίτσιος) λειτουργούν ως τελετουργίες μνήμης και ενσωματώνουν τον θεσμό στη ζωή της πόλης.

«Η ΣΜΥ είναι ένα σύμβολο για τις οικογένειες που στηρίζουν τις Ένοπλες Δυνάμεις, ένα κομμάτι της κοινωνίας των Τρικάλων» (ανακοίνωση ΣΑΣΜΥ, Μάρτιος 2023). Έτσι, η σχολή γίνεται τοπικό κεφάλαιο δημόσιας ιστορίας: συνδέει την κοινωνία με το στρατιωτικό σώμα και δίνει ορατότητα σε μια επαγγελματική κατηγορία που για χρόνια παρέμενε αφανής.

Η ΣΜΥ Τρικάλων είναι κάτι περισσότερο από στρατιωτική σχολή. Είναι ένας θεσμός κοινωνικής κινητικότητας που ενώνει την πειθαρχία με την ελπίδα και την εκπαίδευση με την αξιοπρέπεια.

Από τη μεταπολεμική εποχή έως σήμερα, οι υπαξιωματικοί απόφοιτοί της αποδεικνύουν ότι η δύναμη του στρατεύματος δεν βρίσκεται μόνο στους βαθμούς, αλλά στους ανθρώπους που υπηρετούν με συνέπεια.

Η δημόσια ιστορία τους είναι η κοινωνική ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας: μια πορεία από τη σιωπή προς την ορατότητα.

Βιβλιογραφία

• Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, Κοινωνική Ανάπτυξη και Κράτος: Η Διαμόρφωση του Δημόσιου Χώρου στην Ελλάδα (Αθήνα: Θεμέλιο, 1977).

• Αντώνης Λιάκος, Πώς το παρελθόν γίνεται Ιστορία (Αθήνα: Πόλις, 2011).

• Σύνδεσμος Αποφοίτων ΣΜΥ (ΣΑΣΜΥ), «Ανακοίνωση για τη θεσμική αναγνώριση των υπαξιωματικών», sasmy.gr, 18 Οκτωβρίου 2023.

• Σύνδεσμος Αποφοίτων ΣΜΥ (ΣΑΣΜΥ), «Θέσεις για την αξιοκρατία και εξέλιξη υπαξιωματικών», sasmy.gr, 25 Μαΐου 2024.

Ιωάννα Ηλιάδη (armyvoice.gr)